Giriş
Malezya, Müslümanlarin genel nüfusun yaklaşik % 55'ini oluşturdugu bir ülke olmasina ragmen Islami hareketin güçlü oldugu ülkelerden biridir. Ancak son zamanlarda bu ülkedeki Islami oluşumlardan ABIM'in lideri Enver Ibrahim'in bazi iftiralarla hapse atilmasi ve ardindan yaşanan bazi gelişmeler bu ülkeyle ilgili çeşitli tartişmalari da gündeme getirdi. Gerek bu tartişmalar ve gerekse genel yapisi itibariyle Malezya'nin taninmasina ihtiyaç oldugunu düşünüyor ve bu sayimizin Islam Cografyasi bölümünde bu ülkeyi tanitiyoruz.
Malezya Hakkinda Genel Bilgiler
Resmi adi: Malezya
Başkenti: Kuala Lumpur (Nüfusu: 800.000)
Diger önemli şehirleri: Ipoh, Pinang (George Town), Johor Baharu, Kelang, Kuala Terengganu, Port Kelang, Taiping, Kota Baharu, Seremban, Kuantan, Kuching, Kota Kinabalu,
Yüzölçümü: 330.434 km2.
Nüfusu: 22.500.000 (1999 tahmini). Nüfusun % 43'ü şehirlerde yaşamaktadir.
Nüfus artiş hizi: % 2.4
Etnik yapi: Malezya'da en kalabalik etnik kitle nüfusun % 49'unu oluşturan Malaylardir. Malaylar Singapur, Endonezya, Tayland ve Madagaskar'a da yayilmişlardir. Konuştuklari Malayca Endonezya diline çok yakindir. Malezya'daki Malaylarin tamami Müslümandir. Ikinci büyük etnik unsur % 35 orana sahip olan Çinlilerdir. Çinlilerin içinde az sayida Müslüman vardir.
Çogunlugu Budist, bir kismi hiristiyandir. % 10 oraninda da Hindistanli vardir. Hindistanlilarin da az bir kismi Müslüman, çogunlugu Hindudur. Çinliler ve Hindistanlilar Çin'den ve Hindistan'dan gelmiş olan göçmenlerdir, Malezya'nin yerlisi degildirler. % 3.1 oraninda Cavali vardir. Cavalilarin tamami Müslümandir. Geriye kalan nüfusu şu etnik unsurlar oluşturur: Minangkabu (% 0.8), Sama (% 0.8), Melanau (% 0.4), Güney Asyali (% 0.35), Bugi (% 0.2), Kalabit, Hui, Molbog. Bu etnik unsurlarin büyük çogunlugu Müslüman, bir kismi da hiristiyan veya yerel dinlere mensuptur.
Dil: Resmi dil Malayca'dir. Ingilizce ve Arapça da geçerli dillerdir. Tamilce ve Çince başta olmak üzere çeşitli etnik unsurlarin dilleri de konuşulmaktadir.
Din: Resmi din Islâm'dir. Halkin % 55'i Müslümandir. Müslümanlar genellikle sünni ve hanefidirler. % 17 oraninda budist, % 11.6 konfüçyanist (Çin dini mensubu), % 7 oraninda hindu, % 6 oraninda hiristiyan vardir. Kalan nüfus ise degişik yerel dinlere mensuptur.
Cografi durumu: Güneydogu Asya ülkelerinden olan Malezya, kuzeyden Tayland, Güney Çin Denizi ve Brunei, dogudan Selebes Gölü, güneyden Endonezya, Singapur ve Malakka Bogazi, batidan Hint Okyanusu'yla bitişik olan Andaman Denizi'yle çevrilidir. Akarsu bakimindan oldukça zengindir. En önemli akarsulari Rejang, Ketantan, Sai Perak ve Sai Rompin irmaklaridir.
Malezya topraklari iki büyük kara parçasiyla bunlarin arasindaki Güney Çin Denizi içinde yer alan adalardan meydana gelir. Iki büyük kara parçasi Bati Malezya ve Dogu Malezya'dir. Bati Malezya bir yarimada şeklindedir ve ince bir kara baglantisiyla şimdiki adi Tayland olan Siyam'a baglidir. Dogu Malezya, büyük bir kismi Endonezya hâkimiyetinde olan Borneo adasinin içindedir. Topraklarinin % 30'u tarim alani, % 61'i ormandir. Malezya'da bol yagmurlu ve tropikal bir iklim hâkimdir. Dogu Malezya, Bati Malezya'dan daha yagişlidir.
Yönetim şekli: Malezya krallikla yönetilen ve çok partili demokratik sisteme dayali bir konfederasyondur. Konfederasyonu oluşturan federal eyaletler de krallikla yönetilir. Bati Malezya'da bulunan eyaletlerin krallarindan biri dört yilligina genel kral yani "yüce başkan" seçilir.
Ülke 31 Agustos 1957'de yürürlüge konan anayasayla yönetilmektedir. Iki meclisli bir parlamenter sistem uygulanmaktadir. Birinci meclis 69, ikinci meclis 180 üyeden oluşur. Bu meclislerin üyeleri serbest genel seçimlerle belirlenir. Malezya, BM, IKÖ (Islâm Konferansi Örgütü), Asya Pasifik Ekonomik Işbirligi, Ingiliz Milletler Toplulugu (Commonwealth), Uluslararasi Para Fonu (IMF), Islâm Kalkinma Bankasi gibi uluslararasi örgütlere üyedir.
Siyasi partiler: Malezya'nin başta gelen siyasi partileri şunlardir:
Birleşik Malay Milli Organizasyonu (UMNO): Malezya'nin bagimsizligindan önce kurulmuştur. Hâlen ülkenin önde gelen partilerindendir. Bagimsizlik sonrasinda ilk hükümeti kurdu. Zaman zaman Malezya Islâm Partisi (PAS)'yle koalisyona girdi.
Kuruluşunda dinin önemini vurguluyor ancak Bati tipi bir laikligi benimsiyordu. Bir ara partiye giren bazi Islâmci aydinlarin etkisiyle devlet kurumlarinda Islâmizasyona olumlu bakiyordu. Halen iktidarda olan bu parti Islamizasyona yine engel olmuyorsa da Islami hareketin önünü tikamaya çalişiyor. Bunda Batili güçlerin önemli rolünün oldugu söylenebilir. Malezya'yi Bati'nin kucagina iten en önemli gelişme ise bu ülkeyi ekonomik yönden ciddi şekilde sarsan Asya krizi olmuştur. UMNO'nun şu anki genel başkani başbakan Mahatir Muhammed'dir.
Malezya Islâm Partisi (PAS): (Islâmi hareket kismina bkz.)
Demokratik Hareket Partisi: Daha çok Çinliler tarafindan desteklenmektedir.
Idari bölünüş: 11'i Bati, 2'si Dogu Malezya'da bulunan 13 federal eyaletten, 133 ilden meydana gelir. Başkentin de ayri bir federal statüsü vardir.
Tarihi: Malezya'nin batisiyla dogusunun tarihini ayri ayri ele almak gerekir. Tarihi kaynaklarda Bati Malezya'dan Malaya olarak söz edilir. Islâm'in bu bölgeye ulaşmasindan önce Budistler ve Brahmanistler buralarda çeşitli devletler kurmuşlardir. Islâm Malezya'ya 1400 yilindan sonra girdi.
Malakka bogazi kiyisindaki Malakka şehrinin kurucusu Prens Prameswara 1414 yilinda Pasai kralinin kiziyla evlenerek Müslüman oldu ve adini Mecât Iskender Şah olarak degiştirdi. Onun Müslüman olmasindan sonra yönetimi altindaki bölgelerde Islâm hizla yayilmaya başladi. Bati Hindistan'dan gelen Müslümanlar da ona yardimci oldular. Mecât Iskender 1424'te öldü ve ondan sonra gelen hükümdarlar da ülkelerinde Islâm'i yaymaya çaliştilar. 1446'da Malakka sultanligina geçen Sultan Muzaffer Şah zamaninda Islâm resmi din oldu. Ayni zamanda Malakka, Güneydogu Asya'da Islâm'in merkezi halini aldi.
Ticari ve ekonomik önemi de artti ve Müslüman tüccarlar burayi daha çok ziyaret etmeye başladilar. Muzaffer Şah'in yönetimi 1458'e kadar sürdü ve yerine oglu Mansur Şah geçti. 1477'ye kadar hüküm süren Mansur Şah döneminde Malakka Sultanligi çevrede siyasi ve dini açidan etkili bir konuma geldi. Islâm Malaya'nin diger bölgelerine ve bugün Endonezya yönetimi altinda bulunan Sumatra adasina da yayilmaya başladi. Bu siralarda Portekizli sömürgeciler bölgeyi rahatsiz etmeye başladilar. 1511'de de Malakka limanini ele geçirdiler. O siralarda Malakka yönetimini elinde bulunduran Sultan Mahmud, Portekizlilerin saldirilari karşisinda fazla dayanamayarak Malakka'yi onlara birakti ve kendisi Johor'a geçerek burada ayri bir sultanlik kurdu.
O zamana kadar Johor, Malakka Sultanligi'nin bir vilayetiydi. Portekizliler Malakka'yi ele geçirdikten sonra bu bölgede hiristiyanlaştirma çalişmalari başlattilar, ancak başarili olamadilar. Johor Devleti, Malakka'yi Portekizlilerden geri almak için birkaç kez harekât düzenledi. Bu harekâtlara Osmanli Devleti silah, Açe Sultanligi da asker desteginde bulundu. Ancak bu harekâtlardan bir sonuç alinamadi. 1606'dan itibaren Malakka'ya Hollandali sömürgeciler saldiri düzenlemeye başladi ve 1641'de de Portekizlilerin elinden aldilar. 1812'de Pahang, Johor'dan ayrilarak bagimsiz devlet oldu. 1824'te Johor tekrar ikiye ayrildi ve Rio Lingga merkezli ayri bir prenslik kuruldu.
Bu ayrilmalar daha sonra da devam etti ve bölgede Perak, Selangor, Kedah gibi birkaç prenslik ortaya çikti. 18. yüzyilin sonlarina dogru bölgeye Ingiliz sömürgeciler geldi ve 1786'da şiddetli saldirilar sonucu Kedah devletinin elindeki Penang şehrini aldilar. Daha sonra burayi bir üs edinerek işgal alanlarini genişlettiler. 1824'te Malakka'yi da Hollandalilarin elinden alarak bölgede geniş bir alani ele geçirdi ve bölgedeki bütün yerel yönetimleri Ingiliz himayesini kabule zorladilar. En son 1889'da 9 devletçikten oluşan Negri Sembilan federasyonunun da Ingiliz himayesine girmesiyle Malay yarimadasi tamamen Ingiliz sultasina geçti. Ingilizler bir yandan bölgenin bütün tabii zenginliklerini kendi ülkelerine taşirken bir yandan da yerli Müslüman halki fakirleştirdiler.
Bu durum halk arasinda yeni bir uyaniş hareketinin dogmasina vesile oldu. 1930'dan itibaren bu uyaniş hareketi örgütlü bir faaliyete dönüştü. II. Dünya Savaşi'ndan sonra bagimsizlik mücadelesi daha da etkili oldu. Bu arada Birleşik Malay Milli Organizasyonu (UMNO) kuruldu. Ancak bazi etnik gruplar bu organizasyona girmediler. 1948'de Ingiliz denetiminde bir Malaya Federasyonu kuruldu. 31 Agustos 1957'de de Malezya'nin bagimsizligi ilan edildi.
Dogu Malezya'nin yani Sarawak ve Sabah eyaletlerinin bulundugu Borneo adasina Islâm 15. yüzyilin başlarinda girmiştir. Burayi 1826'dan itibaren Hollandalilar işgal etmeye başladilar. Ancak çok geçmeden Ingiliz sömürgeciler de adaya geldiler ve 1841'de Brunei sultanligi tarafindan Sarawak eyaleti Ingilizlere birakildi. Sarawak 14 Haziran 1888'de resmen Ingiltere'ye tabi oldu. Brunei sultani 1877'de de Sabah'i Ingilizlere birakti. Ingilizler Malezya'nin bagimsizligini tanidiktan bir süre sonra Sarawak ve Sabah'tan da çekildi ve 16 Eylül 1963'te bu iki eyalete Singapur'un da katilmasiyla Malezya Konfederasyonu kuruldu.
Singapur 1965'de konfederasyondan ayrilarak ayri bir devlet oldu. Malezya'nin bagimsiz olmasindan sonra ilk kralliga Negri Sembilan sultani Abdurrahman seçildi. Ondan sonra sirasiyla şu kişiler krallik yaptilar: Salahuddin Abdülaziz Şah (1960-61), Seyyid Harun Putra (1961-65), Ismail Nasiruddin Şah (1965-70), Abdülhalim Muazzam Şah (1970-75), Yahya Petra (1975-1979), Ahmed Şahu'l-Mustain (1979-1984), Mahmud Iskender (1984-1989), Tuhanku Azlan Muhibbuddin (1989'dan sonra).
Diş problemleri: Filipinler ve Endonezya, Dogu Malezya'yi oluşturan Sarawak ve Sabah eyaletleri üzerinde hak iddia ediyorlardi. Endonezya bu yüzden 1963'te Malezya'ya savaş açti. Bu savaş 1965'te sona erdiyse de Endonezya adi geçen eyaletlerle ilgili iddiasindan tam olarak vazgeçmiş degildir.
Islami Hareket: Malezya'da Islâm devlet yönetiminde önemli oranda etkilidir. Bu da ülkedeki Islâmi hareketin bir başarisidir. Devlet 1980'den sonra resmi kurumlari Islâmileştirme çalişmasi başlatti. Devletin bu merhaleye gelmesinde hâlen varligini sürdüren dört temel Islâmi hareketin etkisi olmuştur. Bu hareketleri kisaca tanitalim:
Malezya Islâm Partisi (PAS): Bagimsizlik sonrasinda kurulacak devletin Islâmi yönünün agirlikli olmasini istediklerinden dolayi UMNO'dan ayrilanlar tarafindan 1951'de kuruldu. PAS'i kuranlar dinin bir siyasi parti programinda belli bir alana sikiştirilamayacagi, hayatin her alanini kapsamasi gerektigi görüşündeydiler ve UMNO'nun kurmak istedigi laik devlet modeline karşi çikiyorlardi. PAS başarili bir çizgi takip ederek 1959'daki ilk genel seçimlerde Kelantan ve Terangganu eyaletlerinde yerel hükümeti kurdu. Sonraki dönemlerde Milli Parti'yle koalisyon hükümetleri de kurdu.
Malezya Islâmi Gençlik Hareketi (ABIM): 1971'de Malezya Müslüman Ögrenciler Birligi üyesi ögrencilerce kuruldu. Kuruluşundan kisa süre sonra PAS'la bir ittifak kurdu. 1974'ten sonra Enver Ibrahim'in liderliginde önemli mesafeler katetti. ABIM Mevdudi'nin kurdugu Cemaati Islâmiye'yle Müslüman Kardeşler'i kendine örnek ediniyordu. ABIM Malezya'nin her alanda Islâm hükümleriyle yönetilen bir ülke olmasini istemektedir. ABIM'in şu anki genel başkani Dr. Muhammed Nur Manuti'dir.
Teblig Cemaati: Pakistan'daki Teblig Cemaati'nin bir uzantisidir.
Daru'l-Erkâm: 1968'de Eş'ari Muhammed'in liderliginde kuruldu. Egitime ve kültürel faaliyetlere agirlik veriyor ve toplumun Islâmi yönden şuurlandirilmasinin Islâm devleti kurmaktan önce geldigi fikrini savunuyordu. Özellikle gençler arasinda etkili oldu. Ancak PAS'a yönelik eleştirileri gelişmesini olumsuz yönde etkiledi. Sonra da birtakim hurafelere ve sapmalara düştügü gerekçesiyle başbakan Mahathir Muhammed tarafindan kapatildi.
Malezya'da bunlarin dişinda da bazi küçük Islâmi oluşumlar ve gruplar bulunmaktadir. Malezya Müslümanlari özellikle gençleri dinlerine bagliliklariyla ünlüdür. Gençlerin % 70'i dini görevlerini yerine getirmektedir. Üniversite gençligi arasinda da Islâmi hareket güçlüdür.
Ekonomi: Malezya ekonomisi birinci derecede tarim ve hayvanciliga dayanir. Ürettigi tarim ürünlerinin başinda pirinç, kauçuk, palmiye tohumu, ananas, kakao ve çeşitli meyve ve sebzeler gelir. Uzun bir sahile sahip olmasi itibariyle balikçilik da yaygindir. Orman ürünleri de ekonomiye önemli katki saglamaktadir. Yerel kaynaklarca da zengindir. En çok kalay rezervine sahiptir. Ancak maden rezervleri sömürge döneminde Ingilizler tarafindan azaltilmiştir. 1970'lerden buyana petrol ve dogal gaz da üretilmekte ve ihraç edilmektedir.
Sanayi: Malezya sanayi bakimindan iyi bir seviyede sayilir. Petrol aritma tesislerinin yani sira otomobil, dayanikli tüketim mallari, tekstil ürünleri, çeşitli gida maddeleri, çimento ve diger inşaat malzemeleri, mobilya ve agaç ürünleri, kâgit ve kirtasiye malzemeleri, kimyasal maddeler, gübre, kauçuk, plastik eşya, toprak ve madeni eşya, mekanik araçlar, elektrik gereçleri, ilaç, palmiye yagi vs. üreten çok sayida fabrika kurulmuştur. Imalat sanayisinin gayri safi yurtiçi hasiladaki payi % 27'dir. Çalişan nüfusun yaklaşik % 18'i sanayi sektöründe iş görmektedir.
|